Ο καφές και οι μέλισσες ένα ταίρι φτιαγμένο στον παράδεισο…;

 Είναι οι μέλισσες η απάντηση στο μέλλον του Specialty Coffee;

Αυτή η ανάρτηση συζητά γιατί οι μέλισσες είναι τόσο ωφέλιμες για τις Arabica ποικιλίες, παρά το γεγονός ότι είναι αυτογονιμοποιούμενη και γιατί ο καφές συμβάλλει θετικά στην υγεία των μελισσών.

Η περιβαλλοντική ευθύνη είναι κάτι το οποίο αγαπάμε πολύ εδώ στο Sofos Coffee Shop και αναγνωρίζουμε ολόψυχα πόσο ζωτικής σημασίας είναι για την παραγωγή καφέ υψηλής ποιότητας τόσο τώρα όσο και τα επόμενα χρόνια.

Τα φυτά καφέ Arabica, αυτά που παράγουν καφέ υψηλής ποιότητας, είναι αυτογονιμοποιούμενα και δεν χρειάζονται τη βοήθεια των μελισσών και άλλων εντόμων - ή έτσι λέει η ιστορία. Ωστόσο, αρκετές προσεκτικές μελέτες έχουν δείξει ότι οι μέλισσες μπορούν όχι μόνο να αυξήσουν την απόδοση μιας καλλιέργειας Arabica κατά 50% ή περισσότερο, αλλά μπορούν επίσης να βελτιώσουν την ποιότητα της καλλιέργειας. Αυτή είναι μόνο η αρχή, εκτός από τη μεταφορά γύρης, οι μέλισσες βοηθούν να μετακινούνται γύρω από μερικά ζωτικά ζωύφια που διατηρούν τα φυτά του καφέ υγιή. Οι φυτείες καφέ είναι, σε διάφορους βαθμούς, λειτουργικά οικοσυστήματα στα οποία συνυπάρχουν ζώα και φυτά ανταγωνίζονται μεταξύ τους, τρώνε το ένα το άλλο, αλλά και ωφελώντας το ένα το άλλο. Αυτή η κοινότητα έχει αρκετά παράσιτα, από έντομα έως μικρόβια, που μπορούν να βλάψουν τον καφέ με διάφορους τρόπους και να μειώσουν το μέγεθος και την ποιότητα της καλλιέργειας. Ωστόσο, η κοινότητα έχει επίσης φυσικούς ελεγκτές παρασίτων όπως βατράχους, φίδια, πουλιά, νυχτερίδες, έντομα, αράχνες μέχρι τα μικρόβια. Υπάρχει μια αυξανόμενη πεποίθηση, που υποστηρίζεται από τη σκληρή επιστήμη, ότι για πολλές καλλιέργειες, συμπεριλαμβανομένου του καφέ, η διατήρηση αυτών των οικοσυστημάτων δεν είναι μόνο καλή για το περιβάλλον, αλλά έχει και καλό οικονομικό νόημα. Η εντατικοποίηση της γεωργίας, μέσω της χρήσης νέων φυτικών ποικιλιών, τεχνητών λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και άλλων πρακτικών, έχει αυξήσει μαζικά την απόδοση των καλλιεργειών καφέ. Ωστόσο, αυτό είχε συχνά τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος, η εντατικοποίηση της γεωργίας δεν είναι πάντα βιώσιμη. Σε μια βιασύνη για την παραγωγή μεγαλύτερων καλλιεργειών έχουν υιοθετηθεί συστήματα που μειώνουν δραστικά τη βιοποικιλότητα, μειώνουν τη γονιμότητα και τη δομή του εδάφους και βλάπτουν την ανθρώπινη υγεία. Αλλά, ο τρόπος που καλλιεργούμε τον καφέ, ή τουλάχιστον  ο specialty καφές, αλλάζει, αργά αλλά σταθερά. Ας ρίξουμε όμως μια πιο προσεκτική ματιά στη σημασία των μελισσών, σε αυτούς τους πολυάσχολους επικονιαστές.

Πίσω στη δεκαετία του 1970 μια μεγάλης κλίμακας μελέτη σε μια φυτεία Arabica στην Τζαμάικα διαπίστωσε ότι η εισαγωγή μελισσών οδήγησε σε 52% περισσότερα ώριμα κεράσια καφέ, ένα αποτέλεσμα που επαναλήφθηκε σε πολλές συγκομιδές. Αυτό έγινε με το δίχτυ ενός ολόκληρου χωραφιού, αποκλείοντας τις μέλισσες από ορισμένα φυτά και δίνοντάς τους πρόσβαση σε άλλα και παρακολουθώντας τις διαφορές. Τριάντα χρόνια αργότερα, ανεξάρτητες μελέτες στην Ινδονησία και τον Παναμά έδειξαν ότι οι άγριες μέλισσες αυξάνουν επίσης την παραγωγή καφέ, με περισσότερα από 20 γηγενή είδη μελισσών να επισκέπτονται τα άνθη του καφέ Arabica και στις δύο χώρες. Η σημασία της διασταυρούμενης επικονίασης από τις μέλισσες σε αυτές τις μεταγενέστερες μελέτες διέφερε πάρα πολύ, αλλά ήταν πάντα σημαντική. Διαφορετικές ποικιλίες καφέ φαίνεται να διαφέρουν ως προς το ποσοστό των λουλουδιών που χρειάζονται διασταυρούμενη επικονίαση, από μόλις λίγα τοις εκατό έως πάνω από 90%. Πολλές άλλες μελέτες σε περιοχές καλλιέργειας καφέ σε όλο τον κόσμο αναφέρουν παρόμοια αποτελέσματα, δίνοντας στους καλλιεργητές ισχυρούς λόγους για να αναθρέψουν τις μέλισσες και τους βιότοπους από τους οποίους εξαρτώνται.

Είπα στην αρχή ότι η διασταυρούμενη επικονίαση από τις μέλισσες μπορεί επίσης να βελτιώσει την ποιότητα της καλλιέργειας. Αυτό συμβαίνει γιατί τα φασόλια σε έναν δέντρο, ή ακόμα και σε ένα μόνο κλαδί δεν ωριμάζουν ταυτόχρονα. Για να βεβαιωθείτε ότι κάθε φασόλι είναι στην κορυφή της ωρίμανσης για την καλύτερη γεύση και γλυκύτητα, θα σήμαινε να μαζεύετε μεμονωμένα φασόλια καθώς ωριμάζουν, κάτι που είναι συνήθως απαγορευτικά ακριβό. Ο συμβιβασμός είναι να μαζέψετε ολόκληρα τσαμπιά όταν τα περισσότερα είναι ώριμα, αποδεχόμενοι ότι μερικά μπορεί να είναι λιγότερο ή υπερβολικά ώριμα. Η διασταυρούμενη επικονίαση από τις μέλισσες βελτιώνει τον συγχρονισμό της επικονίασης και της ωρίμανσης, έτσι ώστε μια υψηλότερη αναλογία να είναι στην καλύτερη περίπτωση κατά τη συλλογή.

Έτσι, εάν οι καλλιεργητές Arabica θέλουν να αυξήσουν την απόδοση και την ποιότητα, τι πρέπει να κάνουν; Θα μπορούσαν να φέρουν κυψέλες μελισσών για να επικονιάσουν τα άνθη του καφέ τους ή θα μπορούσαν να βελτιώσουν τον βιότοπο στις φυτείες τους για να ενθαρρύνουν τις γηγενείς μέλισσες. Το ποιο είναι το καταλληλότερο θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες σε κάθε φυτεία, αλλά αν είναι δυνατόν, οι γηγενείς μέλισσες είναι οι καλύτερες, καθώς οι μελέτες δείχνουν ότι είναι πιο αποτελεσματικοί επικονιαστές και αν τους δοθούν οι κατάλληλες συνθήκες, φροντίζουν τον εαυτό τους. Η εισαγωγή των μελισσών συνήθως οδηγεί σε μείωση των άγριων, γηγενών μελισσών, καθώς δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τις τεράστιες εμπορικές αποικίες, επομένως χρειάζεται προσεκτική σκέψη. Οι μέλισσες πρέπει επίσης να προσέχονται και να λαμβάνεται υπόψη το κόστος της συντήρησής τους. Ωστόσο, παράγουν μέλι και το μέλι από άνθη του καφέ διατίθεται στο εμπόριο από τουλάχιστον δύο χώρες παραγωγής καφέ ως κερδοφόρο.

Πώς υποστηρίζετε τις άγριες μέλισσες της γειτονιάς σας; Τους δίνεις τροφή και στέγη. Τα περισσότερα είδη είναι μοναχικά ή ζουν σε σχετικά μικρές αποικίες, φτιάχνοντας τις φωλιές τους στο έδαφος ή σε δέντρα, σκάβοντας συχνά τα δικά τους λαγούμια. Οι καλλιεργητές μπορούν να παρέχουν χαμηλές χωμάτινες όχθες για εδάφη που φωλιάζουν και παλιά ή νεκρά δέντρα για όσους τα προτιμούν. Μπορούν ακόμη και να τους γλιτώσουν από τον κόπο να σκάψουν παρέχοντας απλές, φθηνές τεχνητές φωλιές. Όταν ο καφές δεν είναι ανθισμένος, θα ευδοκιμήσουν στα αυτοφυή ανθοφόρα φυτά και οι καλλιεργητές πρέπει να αφήσουν στην άκρη μόνο μικρά κομμάτια της γης τους για να τα υποστηρίξουν. Οι μέλισσες θα ξεπληρώσουν τους καλλιεργητές με τόκους. Η παραμερισμός ή η διαχείριση γης για τη βιοποικιλότητα είναι κάτι που πολλοί καλλιεργητές κάνουν ήδη για να ανταποκριθούν σε διάφορες διαπιστεύσεις βιωσιμότητας και πολλοί έχουν παρατηρήσει τα οφέλη που αποκομίζουν από τις μέλισσες.

Δεν πρόκειται για μια απλή, μονοδιάστατη σχέση. Σε αντάλλαγμα για λίγο νέκταρ, το φυτό του καφέ παίρνει περισσότερα από τις μέλισσες από το να απλώνεται η γύρη του γύρω. Ο καφές έχει πολλά σημαντικά παράσιτα και ασθένειες και οι μέλισσες μπορούν να μεταφέρουν ιούς, βακτήρια, μύκητες και ακόμη και άλλα έντομα που μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμησή τους. Όλα αυτά αποτελούν μέρος οποιουδήποτε φυσικού, υγιούς οικοσυστήματος, αλλά μπορεί επίσης να βελτιωθεί εμπορικά εάν οι μέλισσες χρησιμοποιούνται ως επικονιαστές, σε μια διαδικασία που ονομάζεται τεχνολογία διανυσμάτων βιοελέγχου επικονιαστών (PBVT) – κάτι που ερευνάται από γεωπόνους και οικολόγους που εργάζονται στον βραζιλιάνικο καφέ. Δεν θα αποτελεί έκπληξη αν ακούσουμε ότι η κλιματική αλλαγή θα έχει σημαντική επίδραση στο πού μπορεί να καλλιεργηθεί ο καφές στο μέλλον – οι επιπτώσεις γίνονται ήδη εμφανείς. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις μέλισσες είναι πιθανό να είναι διαφορετικές, γεγονός που θα μπορούσε να έχει βαθιά επίδραση στην αμοιβαία επωφελή σχέση μεταξύ των μελισσών και του καφέ. Σε ορισμένες περιοχές, μπορεί να επιδεινώσει τις επιπτώσεις του κλίματος στην παραγωγή καφέ, σε άλλες θα μπορούσε να τις βελτιώσει.

Ένα τελευταίο κομμάτι της βιολογίας των μελισσών, ορισμένα φυτά παρέχουν λίγη καφεΐνη με το νέκταρ τους και βελτιώνει τη μνήμη των μελισσών, ώστε να θυμούνται το χαρακτηριστικό άρωμα των λουλουδιών του φυτού και να επιστρέφουν. Υπάρχουν μερικές ενδιαφέρουσες προεκτάσεις σε αυτή την ιστορία, τις οποίες θα συζητήσουμε άλλη φορά!

** Αυτή είναι μια ανάρτηση από μια νέα συνεργασία μας με τους κορυφαίους οικολόγους του Ηνωμένου Βασιλείου, τον John Altringham, από το Πανεπιστήμιο του Leeds.

Για περισσότερα οικολογικά νέα, ακολουθήστε τον john altringham στο twitter πατώντας εδώ